KARDEŞ İLİŞKİLERİ ve KARDEŞ KISKANÇLIĞI

• Kardeşlik bağı, çoğu insanın yaşamındaki en uzun süreli ilişkidir. Kardeşler bireyin hayatında çok önemli bir rol oynar. Kardeşler birbirlerinin sosyal ve gelişimsel becerilerini etkilerler.
• Kardeşler arasındaki ilişki doğum öncesi dönemden itibaren başlar. Kardeşin varlığı çocuklara kendilerini ve kendileri dışındaki diğer bireyleri tanımaları için fırsat sunar ve çocukların kendi kişilik özelliklerinin oluşmasında katkı sağlar.
• Kardeşler birbirleri için hem model oluşturur hem de dış çevre ile etkileşimlerin gerçekleşmesi, sevgi, saygı ve güven duygularının paylaşımı için uygun bir ortam sağlar.
• Kardeşler çoğu zaman çocukların sosyal yaşamlarının ayrılmaz bir öğesidir. Birbirleri için oyun arkadaşı, bakımını üstlenen kişi, öğretmen, destek sağlayıcı bir kaynak, kimi zaman da hayatlarının problem yaratıcı bir öğesi haline gelebilirler. Kardeşler çoğunlukla birbirleriyle olan rekabet duygusu ve birbirlerine olan kıskançlıklarıyla bilinseler de, birçoğu için bu ilişki güçlü bir güven ve sevgi bağıdır.

Kardeş kıskançlığı çoğu zaman gelişimsel normal bir duygudur.

• Çocuklar anne ve babalarını çevredeki herkesten kıskanır ve onları asla başka biriyle paylaşmak istemezler. Bu nedenle çocuklar anne ve babalarının kendilerine karşı duyduğu sevgiyi kardeşleriyle de paylaşmak istemez. Erken yaşlarda başlayan bu kıskançlık daha sonra çeşitli çekişmeler ve anlaşmazlıklarla sürer. Bu süreç içinde kardeşler hem birbirlerine bağlı, hem de karşı bir tutum içindedirler.
• Çocuk, o güne kadar sadece kendisine ait olduğunu sandığı anne ve babasını, kardeşiyle paylaşacağını anladığında, iç dünyasında farklı duygular yaşar ve içindeki bu karmaşaya kendisi de bir anlam veremez.
• Anne ve babaların hatalı tutum ve davranışları, kardeşler arasında yaşanan kıskançlığı tetikleyici etken olabilir.

Kardeşler arasındaki kıskançlığı tamamen ortadan kaldırmak mümkün olmayabilir. Kıskançlığı azaltmak için annenin hamileliğinden itibaren alınması gereken önlemler vardır.

• Annenin hamileliğinde; çocuğa uygun şekilde bilgilendirmenin yapılması ile çocuğu kardeşe hazırlamak gerekir. Öncelikle ebeveynlerin yeni bir çocuk doğumunun diğer çocuklarının ruh sağlığını olumsuz etkileyeceği ile ilgili kaygılarının azalması gerekir. Abartılı hazırlıklardan kaçınılmalıdır. Kardeşi doğacak çocuklar ev düzeni ile ilgili değişecek sorumluluklarına hazırlanmalıdır.
• Çocuk doğduktan sonra; çocuklar arasında ihtiyaçlarına göre ilgide bir denge oluşturulmalıdır. Bebeğe ya da diğer çocuğa aşırı sevgi gösterilerinden kaçınmak gerekir. Çocuklar arasında ve gelişim süreçleri açısından kıyaslama yapılmamalıdır. Ev kuralları ya da planlamalar tamamen bebeğe ve ihtiyaçlarına göre düzenlenmemelidir. Diğer çocuklara bebek bakımı ile ilgili sorumluluklar verilebilir.

Kardeş doğumu genellikle çocuklar için stresli ve uyum gerektiren bir durumdur. Kardeş doğumuyla çocuklarda bazı ruhsal ve davranışsal belirtiler ortaya çıkabilir. Sıklıkla ortaya çıkan belirtiler;

• Huzursuzluk, hırçınlık
• Yorgunluk ve isteksizlik
• İçe kapanma
• Edindiği becerilerin geriye gitmesi (çiş/kaka kaçırma, parmak emme, yalnız uyumama, tuvaletini yalnız yapmama, vb)
• Ebeveynlerden ayrılmama ya da ayrılmaya aşırı tepki verme
• Kardeşe vurma, canını acıtma
• Kendini karşılaştırma
• Ebeveynlerin sevgisini sorgulama

Kardeş kıskançlığının aşırı düzeyde olmasının nedeni çoğunlukla anne babanın çocuklara karşı tutumlarından kaynaklanmaktadır.                                                   Kardeş kıskançlığının ruhsal bir soruna dönüşmesine neden olan bazı faktörler vardır:

• Yeni bir kardeşin doğumuyla kıskançlığı ortaya çıkaran en önemli faktörler ilginin azalması, imkanların paylaşılması, ailedeki rollerde farklılıklar ve sorumluluklarda artmadır. Bu faktörler büyük çocuğun bebeğe karşı kızgınlık, kırgınlık gibi duygular geliştirmesine ya da bu duyguları anne ve babaya yöneltmesine yol açabilir.
• Birbirine yakın yaşlarda olma, çocuk sayısının az olması, tutarsız ebeveyn çocuk eğitimi, ebeveynlerin çocukları paylaşması, ailenin cinsiyet beklentisi ve bir çocuğun fazla korunması kardeş kıskançlığının şiddetli biçimde ortaya çıkmasına neden olur.
• Ebeveynlerin bazı hataları şiddetli kardeş kıskançlığına neden olabilir. Bu hatalar: Ailede bir gözbebeği belirleme, çocukları etiketleme, karşılaştırma, cinsiyet ayrımı, taraf tutma, çocukların rekabetini tetikleme, herkesin aynı olması gerektiğine inanma ve tutarsızlıktır.

Ebeveynler kardeş ilişkisinde ortaya çıkan sorunlara nasıl yaklaşmalıdır?

• Öncelikle ebeveynlerin kardeşler arasında çıkan sorunlara yaklaşımla ilgili bilgi sahibi olması gerekir. Bu sorunlara yaklaşımda kararsızlık yaşayan ebeveynlerin danışmanlık almaları fayda sağlayabilir.
• Kardeş ilişkisinde sorunlar ve tartışmalar için önlem alınmalıdır. Ortaya çıkan sorunlarda kararlı ve net bir tutum sergilenmelidir.
• Ebeveynlerin çocuklarının cinsiyeti, yaşı ve kişilik özelliklerine uygun beklentiler koyması tartışmaları azaltabilir.
• Çocuklara yaşlarına ve becerilerine göre evde sorumluluk vermek faydalı olabilir.
• Çocukların basit kavgaları görmezden gelinip, sadece zarar verici davranışlara müdahale edilmelidir.
• Sabırlı davranarak kendi sorunlarını çözmeleri için çocuklara fırsat tanınmalıdır.
• Tutarlı ve adil tutumlar ve davranışlar sergilenmelidir.

Şiddetli kardeş kıskançlığı olan çocuk ve ergenlerde bu duygu davranışsal sorunlara dönüşebilir ve özgüven gelişiminde sorun yaşanabilir. Sürekli kendilerini başkalarıyla kıyaslama, yetersizlik duyguları ve erişkin yaşamda yoğun kıskançlık duygularına neden olabilir. Çocuk ve gençler böyle bir durumda erişkin yaşamda da ruhsal sorunlar açısından risk altındadır. Bu nedenle şiddetli kardeş kıskançlığı olan çocuk ve ergenlerin profesyonel bir ruhsal destek alması gerekir.