MENTAL RETARDASYON (ZEKA GERİLİĞİ)

• Çocuğun kendi yaşı ve kültürüne göre uyumsal becerilerinin ve davranışlarının yetersiz olması olarak tanımlanmaktadır. Uyumsal beceriler; iletişim, kendine bakım, ev yaşamı, kişiler arası ilişkiler, kendi kendini yönetme, akademik beceriler, sağlık ve güvenlikle ilgili alanları kapsamaktadır.
• Zeka düzeyi (IQ) 70’in altındadır.

Zeka geriliğinin en sık nedenleri nelerdir?

• Genetik bozukluklar
• Gebelik sırasında geçirilen hastalıklar, maruz kalınan toksinler ve enfeksiyonlar
• Doğum sorunları, sarılık
• Doğumdan sonra beyin gelişimini etkileyen enfeksiyonlar, toksinler, nörolojik hastalıklar
• Travmalar (özellikle kafa travmaları)
• Psikososyal sorunlar

Zeka geriliğinin görülme sıklığı nedir?

• Yaygınlığın %2-3 olduğu düşünülmektedir. Erkek çocuklarda daha sık görülür. Yaşla birlikte azalma göstermektedir.

Klinik Özellikler

• Hafif geriliği olanlar eğitilebilir, orta ve ağır düzeyde geriliği olanlar öğretilebilir kabul edilmektedir. Uygun eğitimle hafif geriliği olan çocuklarda beceriler ortaokul seviyesine kadar çıkarılabilir.
• Orta düzeyde geriliği olanlara ilkokul 1. sınıf düzeyinde akademik beceriler öğretilebilir.
• Ağır düzeyde geriliği olanlara sınırlı düzeyde yaşam ve özbakım becerileri kazandırılabilir.
• Çok ağır düzeyde geriliği olan grup tüm alanlarda yaşam boyu desteğe ihtiyaç duyar.

Gidiş

• Zihinsel gerilik genellikle yaşam boyu süren bir tanıdır.
• Gidiş verilen özel eğitim ve sosyal destekle daha olumlu olabilir.
• Birlikte fiziksel sorunların varlığı ve psikososyal yoksunluk durumunda gidiş daha olumsuzdur.

Tanı

• Tanı klinik değerlendirme ve zeka testleri ile konur.
• İlk değerlendirmeden sonra mutlaka fiziksel hastalıklar açısından bir kez değerlendirme yapılması gerekir.

Tedavi Yaklaşımları

• Temel tedavi özel eğitimdir. Özel eğitimle çocuğa kavramlar, özbakım becerileri, okuma ve yazma, zeka düzeyine uygun şekilde diğer akademik beceriler, iletişim ve sosyal etkileşim becerileri, baş etme becerileri ve uyum becerileri öğretilebilir. Özel eğitim alan her çocuğun öğrenebilme kapasitesi ve öğrenme biçimi farklıdır.
• Zeka geriliği olan çocukların çoğunluğunda ince ve kaba motor becerilerde sorunlar vardır. Bu sorunların azaltılması için fizik tedavi desteği almaları gerekebilir.
• Ebeveynlerin çocuğun özelliklerini öğrenme ve durumunu kabullenme süreçleri zorlu olabilir. Ayrıca zeka geriliği olan çocukların ebeveynleri kural koyma ve rutinleri oluşturmada, eğitim, özel eğitim, ruh sağlığı ve fiziksel sağlık alanlarında çeşitli sorunlar yaşarlar. Bu nedenle aileye psiko-eğitim verilmesi ve gerekli durumlarda aile terapisine yönlendirme zorlukların aşılmasında aileye yardımcı olabilir.
• Mental retardasyonu azaltan ya da iyileştiren bir ilaç tedavisi bulunmamaktadır. Ancak mental retardasyonu olan çocuklarda sıklıkla görülen yeme ve uyku sorunları, uyum sorunları, saldırganlık, huzursuzluk, hareketlilik ve dikkat sorunları gibi çeşitli ruhsal ve davranışsal sorunlar için tedaviler kullanılabilir.

Önleme ve Destek Olma

Mental retardasyonu tamamen önlemek mevcut bilimsel verilere göre mümkün olmasa da etkili koruyucu önlemlerle önemli düzeyde azaltılabilir. Ayrıca bu çocuklar erken saptanıp uygun müdahaleler yapılırsa bağımsız yaşam becerilerini daha fazla kazanabilirler.

• Koruyucu sağlık önlemleri: Gebelik takibi, aşılar, gebelikte annenin beslenmesi ve korunması, genetik danışmanlık alınması
• Akraba evliliklerinin önlenmesi
• Sağlıkla ilgili uygun tarama ve müdahalelerin yapılması
• Çocukların küçük yaştan itibaren özel eğitime alınması
• Raporlama süreçlerinde ve sosyal hakların kullanımında destek olunması
• Toplumsal farkındalığın arttırılması ve herkesin bireysel sorumluluklarını yerine getirmesi